Colombiaans Exclusief
In Colombiaanse helden portretteren we helden uit de geschiedenis van Colombia of nog levende helden van Colombia. In deze eerste editie volgen we het verhaal van een pittige tante genaamd ‘La Gaitana’.
Haar echte naam is niet bekend, maar deze heldin staat bekend als Guaitipan en Cacica Gaitana. De Spanjaarden noemden haar La Gaitana. La Gaitana was een vrouwelijke stamhoofd van de inheemse Yalcón-stam die regeerde in de regio van Timaná, Huila in de eerste helft van de 16e eeuw. Ze staat symbool voor een vrouwelijke krijger die de opstand tegen de Spaanse veroveraars leidde tussen 1539 en 1540.
De strijd om Colombia
Ze vocht samen met andere inheemse stammen tegen Spaanse veroveraars. Rond 1538 kreeg de Spanjaard Pedro de Añasco (zie afbeelding hierboven) het bevel om zich in de regio van het huidige Timaná te vestigen. Hij stichtte Timana en was de kapitein van het schip dat aankwam. Daar beveelde hij de indianen om hun kostbare bezittingen af te staan.
Pedro de Añasco gehoorzaamde Lorenzo de Aldana, die door Francisco Pizarro als gouverneur was gestuurd, omdat Belalcázar, zijn ondergeschikte, vanuit Cartagena naar Spanje was vertrokken om zijn rechten over het Nieuwe Koninkrijk Granada op te eisen.
Pedro de Añasco die uit Sevilla kwam regeerde met ijzeren vuist. Dat deed hij omdat hij volgens bronnen bang was voor de inheemse volkeren die er woonde, zoals de Páez, Guanaca, Pijao, Andaquí en Avirama evenals de Yalcón.
Hij riep van deze stammen regelmatig de opperhoofden bijeen om op deze manier fortuin te verkrijgen en die de inheemse bevolking maar gewoon af moest staan. Tot hij echter in het krijgersdorp Yalcón aankwam. Hier was de leider een Cacica, La Gaitana, die een groot respect genoot in de regio vanwege haar gezag. La Gaitana wilde met Pedro de Añasco praten.
Spaanse eigenzinnigheid
Zo eigenwijs als de Spanjaard Pedro de Añasco was, wilde hij niet met La Gaitana spreken omdat ze een vrouw was. Hij eiste een gesprek met de op één na machtigste persoon uit de gemeenschap, als hij maar een man was. Uiteindelijk kreeg de zoon van La Gaitana een uitnodiging voor de bijeenkomst om met de Spaanse veroveraar te spreken. De zoon weigerde om zijn moeder geen gezichtsverlies te laten lijden. De bijeenkomst werd gehouden zonder La Gaitana of haar zoon. Pedro de Añasco voelde zich zo in zijn hemd gezet dat hij wraak wilde nemen.
Hij stuurde zijn mannen een nacht later erop uit om de zoon te laten executeren voor zijn afwezigheid. Het groepje Spanjaarden drongen midden in de nacht het huis van de zoon binnen waar ook zijn vrouw, kinderen en de moeder (La Gaitana) aanwezig waren.
De soldaten vonden de zoon van La Gaitana en op bevel van Añasco verbrandde men hem levend in het bijzijn van zijn moeder, wiens smeekbeden geen gehoor vonden. De familie keek machteloos toe. La Gaitana zinde op wraak, en vroeg strijders van andere stammen om haar te helpen. De inheemse strijders van Cacica wilde haar graag helpen omdat de Spanjaard ook hun de woede op de hals haalde met deze actie. Ook leiders van de Paeces, Piramas, Guanacas en Yalcones stemde in met een tegenaanval. Cacica Gaitana slaagde erin om meer dan zesduizend Indianen te verzamelen, die Pedro Añasco en zijn mannen bij zonsopgang aanvielen.
Als een kat in het nauw
In 1540 was Añasco met een klein groepje soldaten van twintig man een gebied aan het verkennen, niets vermoedend. Toen stonden opeens circa zes duizend Cacica-strijders hun op te wachten. De 20 Spanjaarden gingen vechten en werden zwaar overklast door de inheemse strijders. Maar liefst 16 van de 20 Spanjaarden legden het loodje en er bleven er 4 over die het na konden vertellen. Hiervan kregen er drie de kans om te vluchten. Maar deze kans om te vluchten kreeg Pedro de Añasco niet. Hij werd door de Cacica gevangengenomen.
De wraak van La Gaitana
La Gaitana wilde de Spanjaard laten boeten omdat hij haar zoon levend voor haar ogen had verbrand. Hiervoor moest ze echter wel toestemming vragen aan de Cacique Pioanza (haar belangrijkste bondgenoot, foto hierboven). Deze gaven toestemming om de conquistador over te dragen. La Gaitana haalde zijn ogen eruit, maakte een gat in zijn wang en haalde een touw door zijn tong heen. Ze liep met hem van dorp naar dorp om de overwinning te vieren.
Toen Añasco’s gezicht gezwollen en verwrongen was van het trekken aan het touw was het duidelijk dat hij niet lang zou leven. Om hem vooral een pijnlijke dood te geven begon ze van tijd tot tijd zijn ledematen af te hakken. Tot slot werd zijn vlees gebruikt ter diner om feest te vieren tussen de Cacica en de Yalcón. La Gaitana maakte van het hoofd van de Spanjaard een beker om hier vervolgens uit te drinken.
De strijd gaat verder
Maar de strijd was nog niet over. Wraak was niet de enige motivatie, ze wilden alle Spanjaarden weg hebben. Na Añasco’s nederlaag zette de Cacica haar strijd voort en nodigde alle caciques uit om hun onderdrukkers uit te roeien. Ze slaagde erin om een confederatie van alle inheemse volkeren uit de regio te verzamelen, meer dan tienduizend krijgers, voor de laatste slag om de Spanjaarden uit Timaná te verdrijven.
Ondertussen was de leider van de Spaanse kolonie Popayan al op de hoogte van de moord op Pedro de Añasco en ging samen met 100 man op zoek naar La Gaitana. Hij en de merendeel van zijn mannen werden hierbij verslagen door de verschillende strijders van inheemse stammen.
Het verraad aan La Gaitana
La Gaitana kreeg hier lucht van en haalde rond de 10.000 strijders bij elkaar en plande een laatste aanval om de Spanjaarden uit de regio de verdrijven. Maar ze werd verraden. Stamhoofd Matambo lekte alle plannen aan de Spanjaarden, waardoor de aanval geen verrassing meer was en de Spanjaarden zich goed konden voorbereiden. De eerste aanval verloren de inheemse strijders, maar ze gaven niet op. La Gaitana kreeg de steun van de Pijaos en Panaes en kon zo een tweede aanval uitvoeren.
La Gaitana en haar volk: bijna uitgeroeid
De inheemse strijders onder aanvoering van La Gaitana wonnen de strijd, maar de volgende werd verloren. Beide partijen riep een staakt-het-vuren af vanwege strategie. De Spanjaarden durfden niet meer in de bergen aan te vallen en de inheemse strijders niet meer op het platte land. Beide partijen hadden hun sterke en zwakke plekken gevonden.
Na de lange oorlogsstaking kwamen de Spanjaarden met versterkingen en werd de inheemse bevolking bijna uitgeroeid. Van de 15.000 indigenas in de regio, bleven er ongeveer 600 over. Epidemieën zoals de pokken, de slavernij hielden de inheemsen zwak en onder dwang van de Spanjaarden.
Helaas is het zo met vele opstanden afgelopen, niet alleen in Colombia maar over de hele Amerikaanse continent. De daden van Gaitana laat niet alleen de opstand van de inheemse bevolking zien aan agressieve Europese veroveraars, maar ook de woede en pijn van een moeder. In Neiva staat een monument ter nagedachtenis aan La Gaitana.
Cacica Gaitana is geen uniek voorbeeld van een sterke, vrouwelijke leidinggevende. Onder de Indianen, zowel in het noorden als in het zuiden van het continent, was het heel gewoon dat vrouwen de macht overnamen.
Foto’s medellinciudaddeteatros, guwentravel
Lees meer exclusieve verhalen uit Colombia
De ‘exclusieve verhalen’ worden speciaal geschreven door Colombiaans.nl. Hiervoor is veel onderzoek en moeite gedaan. Op de tekst berust Copyright. Niets uit deze verhalen mogen overgenomen of gekopieerd worden zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming.
» Armero… en de wond van 30 jaar oud
» Ciudad Perdida
» Copa America 2001
» Embera Indianen
» La Violencia
» Muisca indianen
» Muziek en dans uit Colombia
» Mythen en Legenden van Colombia
» Nico Verbeek – Van Macondo tot Medellín
» Villa De Leyva
» Las Lajas
» De lugubere geheimen van Colombiaanse gevangenis La Modelo
» La Gaitana
» De duistere kant van ex-president Alvaro Uribe
» Hoe krijg ik een Colombiaans paspoort?
» 6 typische Colombiaanse desserts die je geprobeerd moet hebben
» 18 redenen waarom Colombia het gelukkigste volk ter wereld heeft
» Hoe krijg ik een Colombiaans paspoort?
» Help! Ik krijg bezoek uit Colombia, wat moet ik regelen?